فلسفه ی شب یلدا

همه ی ما به رسم هر ساله 30 آذر را به اسم شب یلدا جشن میگیریم بدون اینکه بدانیم فلسفه ی یلدا چیست و ایرانیان از هزاران سال پیش تاکنون به چه علت طولانی ترین شب سال را تا صبح بیدار می مانند و با خوراکی هایی مخصوص این جشن، شب را صبح می کنند. از طرفی شاید خیلی از ما با داستان ها و اسطوره های این شب آشنایی نداریم؛ پس اگر می خواهید کمی بیشتر از قبل درباره ی یلدا و فلسفه ی آن بدانید در ادامه ما را همراهی کنید.

داستان و اسطوره های شب یلدا

افسانه ها  واسطوره های زیادی در مورد شب یلدا وجود دارد ولی شاید یکی از جذاب ترین افسانه ها مربوط به شب یلدا این باشد که درحقیقت ماه دلداده ی مهر(خورشید) بوده ولی از آنجایی که کار ماه شب بوده و مهر روز به همین دلیل ماه همیشه خواب می مانده و هیچ وقت فرصت این را نداشته که راز دلش را به مهر بگوید. از این رو ماه تدبیری می اندیشد و ستاره ای را اجیر می کند که نیمه شب او را بیدار کند و خبر نزدیک شدن مهر را به او بدهد. بدین ترتیب ماه به استقبال مهر می رود و راز دلش را می گوید و دلبری می کند و مهر را از رفتن سر کارش باز می دارد. در چنین زمانی است که مهر و ماه کارشان را فراموش می کنند و عاشقی می کنند و مهر دیر بیرون می آید و این شب، یلدا نام می گیرد. به همین خاطر در افسانه ها و اسطوره های ایرانی یلدا حدیث میلاد عشق است.

فلسفه ی یلدا و شباهت آن به جشن های غربی ها

شاید یکی از سوالاتی که ممکن است در ذهن خیلی از ما  شکل بگیرد این است که راز ماندگاری این جشن باستانی چیست؟ و چرا مردم هرساله مشتاق و منتظر بلندترین شب سال هستند؟ 

از دوران باستان تاکنون مردم به دلایلی مختلفی این جشن را برپا می کردند یکی از داستان ها یا بهتر است بگوییم خرافاتی که در مورد این شب وجود دارد این است که در ایران باستان تاریکی نماینده ی اهریمن بود و چون شب یلدا طولانی ترین شب سال بود، در حقیقت به نوعی یک شب اهریمنی محسوب می شده است از این رو مردم آتش می افروختند تا از تاریکی و نیروهای اهریمنی و شیطانی بگریزند.

مردم دور هم جمع شده و شب را به شادی و پایکوبی و گفت و گو به سر می آوردند با خوراکی های تابستانی که نگه داری کرده بودند و میوه های خشک و خشکبار و آجیل های مختلف جشن می گرفتند و شب را صبح می کردند.

از این جهت شب یلدا با جشن هالوین غربی ها قرابت زیادی دارد. در حقیقت فلسفه ی هالوین این است که در آخرین شب اکتبر دروازه ی بین دو دنیا باز شده و خدای ارواح مردگان به همراه ارواح، شیاطین و اجنه و دیوها به روی زمین می آیند. برای همین مردم عادی برای اینکه از گزند نیروهای شیطانی مصون بمانند خود را شبیه آنها می کردند. شمع روشن کرده و با جشن و پایکوبی شب را صبح می کردند.

از این گذشته، بسیاری از باستان شناسان معتقدند که مسیح در حقیقت در شب یلدا به دنیا آمده است و خیلی از آداب و رسوم مردم در شب یلدا با شب کریسمس شبباهت زیادی دارد. به عنوان مثال تمام مسیحیانی که تولد مسیح را جشن می گیرند هنوز هم در روز جشن شومینه و شمع هایشان را روشن نگاه می دارند و درخت کریسمس را با چراغ های کوچکی تزیین و شب زنده داری می کنند و غذاهای مخصوص و ویژه می خورند و در کنار دوستان و اقوامشان شب را صبح می کنند. در حقیقت برخی باستان شناسان باور دارند که  آیین میترائیسم وارد مسیحیت شده و مناسبت های آنها شباهت های زیادی با این جشن دارد.

یکی دیگر از دلایلی جشن گرفتن یلدا به اعتقاد برخی تاریخ شناسان این است که در واقع 30 آذر برای اکثر دهقانان و کشاورزان روز پایان برداشت و آغاز فصل استراحت بوده از این رو با جمع کردن مغزها و میوه های تابستانی مثل هندوانه به استقبال این روز عزیز می رفتند و طولانی ترین شب سال را جشن می گرفتند. و در واقع جشن شکرانه ی محصولاتشان بوده و از آنجایی که در زمان های قدیم بیشتر قشر مردم ایران را کشاورزان و دهقانان تشکیل می دادند به همین دلیل این جشن هر ساله برگزار شده و به قوت خود باقی مانده.

یکی از نکات قابل توجه این است که از این لحاظ یلدا به جشن شکر گزاری مسیحیان نیز شباهت دارد چراکه آنها نیز در دومین دوشنبه ماه اکتبر به مناسبت شکر گزاری برداشت محصولات جشنی برگزار می‌کنند.

به همین خاطر پر واضح است که بسیاری از سنت های شب یلدای ایرانی در جشن های مسیحیان مثل هالووین و کریسمس و روز شکر گزاری دیده می شود. و این نشان می دهد که بسیاری از باورها، آداب و رسوم ، نمادها، داستان ها و افسانه ها در بین ملل و مذاهب مختلف دنیا مشترک هستند.